در زمان حاضر نیز افکار سنجی و نظرسنجی به صورت یک ضرورت اجتناب ناپذیر در خدمت رهبران فکری و سیاسی و نیز مدیران و مجریان جامعه برای اتخاذ تصمیم های راهبردی و کاربردی، قرار گرفته است.
افکارسنجی و نظرسنجی روشی است برای شناخت افکار،کسب اطلاعات از وضعیت یک موضوع یا امری که در شرف وقوع است و یا پیش بینی یک رویداد که نیاز به ارزیابی دارد. سنجش افکار عمومی به شیوه های مختلف از جمله حضوری یا میدانی، تلفنی، اینترنتی، از طریق پیامک و پست الکترونیک انجام می گیرد.
در مقاطع و مناسبت های گوناگون نهادها و سازمان های مختلف در هر کشوری از جمله ایران بنا بر ماهیت کارکردی خود در صدد کسب دیدگاه های مردم در مورد یک مساله و آسیب شناسی آن مساله با استفاده از روش های علمی مانند افکارسنجی و نظرسنجی ، هستند.
صاحب نظران بر این باورند که سنجش افکار و تصمیم سازی ها ی کلان و تصمیم گیری های خُرد، ارتباط نزدیک با یکدیگر دارند به گونه ای که اتخاذ سیاست های اصلی با نگاه به خواست افکار عمومی صورت می گیرد. نظرسنجی و افکارسنجی ها تا حد زیادی تعیین کننده ی سیاست های داخلی و خارجی از طرف مسوولان یا در خدمت راهکارهای اقناعی سیاستمداران است.
پرسشی که اکنون مورد توجه محافل پژوهشی و علمی است معطوف به صحت یا درستی روش ها و ابزارهای اندازه گیری و میزان اعتماد به نتایج نظرسنجی سایت های اینترنتی و یا شبکه های تلویزیونی است.
' علی اصغر کیا 'معاون پژوهشی دانشکده ارتباطات و علوم اجتماعی دانشگاه علامه طباطبایی در پاسخ به میزان اعتبار انواع نظرسنجی های اینترنتی و تلویزیونی به پژوهشگر ایرنا گفت: نظرسنجی با هر روش و شیوه ای برای ارزیابی افکار عمومی و اتخاذ تصمیم است و اعتبار نظرسنجی ها به نحوه جمع آوری داده ها بستگی دارد.
این استاد دانشگاه با اشاره به این که نظرسنجی های اینترنتی و تلویزیونی از روش های مکمل برای تدقیق و بهبود نتایج نظرسنجی های میدانی است، تاکید کرد: نظرسنجی های اینترنتی و تلویزیونی به خاطر نمونه گیری هدفمند و داشتن نمونه های خاص نمی تواند نتایجی قابل تعمیم به کل جامعه را داشته باشد. دلیل آن هم این است که افراد خاصی به اینترنت دسترسی دارند یا برنامه های تلویزیون را نگاه می کنند و در میان این افراد هم تنها بخشی به سوال های نظرسنجی ها پاسخ می دهند. از مهم ترین نکات در این زمینه ناتوانی پژوهشگر در انتخاب نمونه های خود و شرکت افراد با هویت های متفاوت و حتی غیر واقعی در این نظرسنجی ها است.
معاون پژوهشی دانشکده ارتباطات و علوم اجتماعی دانشگاه علامه طباطبایی خاطر نشان کرد: این روش ها با عنوان روش های داوطلبانه شناخته می شود و نتایج این نظرسنجی ها نزدیک به واقعیت نبوده و به هیچ عنوان قابل تعمیم به کل جامعه نیست و مبنایی برای قضاوت و تصمیم سازی و تصمیم گیری نخواهد بود.
علی اصغر کیا، نظرخواهی های اینترنتی را فاقد اعتبار علمی دانست و افزود: پایایی و اعتبار این گونه نظرسنجی ها به دلیل ناشناس بودن نمونه ها و دسترسی نداشتن مجدد به آنها برای تکرار افکارسنجی، همواره زیر سوال است. حتی با فرض دسترسی همه افراد جامعه به اینترنت و تلویزیون و فناوری های نوین ارتباطی، افرادی که به عنوان نمونه آماری پاسخگوی پرسش های نظرسنجی اند معرف افراد کل جامعه آماری نخواهند بود .
'حسینعلی افخمی' مدیر گروه ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی نیز در خصوص میزان اعتماد به نتایج نظرسنجی های اینترنتی و تلویزیونی معتقد است: برای انجام دادن نظرسنجی پژوهشی و علمی باید دید چه سازمان یا نهادی متولی نظرسنجی است. یک سازمان دولتی یا نهاد نظارتی یا سازمان اجرایی یا نهاد دانشگاهی؟ اهمیت این از آن نظر است که کسی که پول می دهد تعیین می کند چه هدفی دنبال شود. بعضی گروه ها دنبال تایید گرفتن از افکار عمومی هستند. برای مثال نزدیک انتخابات برخی احزاب سفارش نظرسنجی می دهند که میزان سوگیری یا جهت دهی نتایج را مشخص می کند.
افخمی تاکید کرد: بسیاری از نظرسنجی ها هدفمند است. پس فرض این است که اگر در نتایج به دست آمده هدف سفارش دهنده تامین نگردد، منتشر نمی شود. وقتی نتایج نظرسنجی ها اعلام می شود که وجه مثبت آن بالای 50 درصد باشد.
استاد دانشگاه علامه معتقد است: از جمله نهادها و مراکزی که می توان به آنها اعتماد کرد دانشگاه ها و مراکز نظرسنجی شناخته شده هستند. این مراکز چون مخارج خود را از طریق نظرسنجی تامین می کنند در جنبه های تکنیکی رعایت صحت کار را می کنند. انتخاب جامعه آماری، نمونه آماری، شیوه جمع آوری داده ها، نیروی کار و آموزش آنها و نظارت بر حسن انجام کار مسایل مهمی است که باید به آن توجه شود. با این همه باید گفت هدف از انجام کار، جامعه آماری را تعیین می کند.
به نظر می رسد استفاده از نظرسنجی های اینترنتی و تلویزیونی به طور معمول با میزان خطای بالایی همراه است و تعمیم دادن نتایج آن به کل جامعه خطای آشکاری است زیرا کاربران اینترنت شامل تعداد محدودی از افراد جامعه می شود و بازدید کنندگان سایت و شرکت کنندگان در نظرخواهی تلویزیون، جامعه نمونه را در دایره بسته تری قرار می دهد.
رسانه های دیجیتال، شبکه های تلویزیونی و سایت های اینترنتی بخش جداگانه ای به عنوان نظرسنجی از کاربران، ایجاد کرده اند و نتایج به دست آمده را با هر میزان مشارکت کننده، زیر عنوان 'برآیند نظرات مردمی' به کل جامعه تعمیم می دهند. حال آن که این روش، نظرخواهی یا نظرسازی است نه نظرسنجی علمی و پژوهشی.
کارشناسان علوم اجتماعی آسیب های این روش را متوجه نمونه های مشارکت کننده در نظرسنجی می دانند و معتقدند نمونه های این نوع تحقیقات یا پژوهش ها، به صورت تصادفی انتخاب نشده و نمونه های احتمالی نیستند بنابر این امکان تعمیم دادن نتایج این گونه افکارسنجی ها به جامعه کل وجود ندارد. به عبارت دیگر تنها کسانی در این نظرسنجی ها شرکت می کنند که در دو سر طیف این نمونه گیری یعنی موافق یا مخالف فعال در خصوص موضوع مورد بحث قرار می گیرند و امکان تعمیم دادن به جامعه نمونه وجود ندارد.
حسینعلی افخمی استاد دانشگاه علامه معتقد است: جنبه های فنی و تکنیکی یک نظرسنجی هم موضوع مهم دیگری است که باید به آن توجه شود. این که چه جامعه آماری انتخاب کنیم و چقدر این جامعه قابل قبول است. شکل انتخاب نمونه آماری علاوه بر تعداد آن مهم است، مثلا خوشه ای یا ساده تصادفی باشد و... بر نتایج به دست آمده اثر می گذارد.
به گفته ی افخمی، در عرصه سیاست وقتی در اینترنت نظرسنجی می کنیم میزان ضریب خطا بسیار بالا است. زیرا طبقات متوسط به بالا به اینترنت دسترسی دارند و این امر طبقات پایین را تحت پوشش قرار نمی دهد.
وی می گوید: یکی از ضعف های عمده نظرسنجی های ما نداشتن مبانی نظری در حوزه تخصصی است. ممکن است از نظر تکنیکی همه مراحل نظرسنجی در 2 موضوع مختلف یکسان انجام شود ولی از لحاظ نظری به طور کامل متفاوت باشد. برای این که بتوانیم اعتبار داده ها را بسنجیم باید مقایسه ای با کارهای قبلی صورت بگیرد و محقق میزان خطاهای آنها را بداند تا تکرار نکند. در نتیجه باید گزارش خود را با توجه به داده ها و نتایج کارهای مشابه قبلی تنظیم کند و بعد با توجه به اهداف و طرح مساله، گزارش نهایی را بنویسد.
این استاد دانشگاه در خصوص نظرسنجی سایت ها و شبکه های تلویزیونی به پژوهشگر ایرنا گفت: ما در جامعه یک خلا داریم به این معنا که هنوز یک سیستم نظارتی بر نهادهای نظرسنجی وجود ندارد. در حوزه پژوهشی نیز باید سیستم نظارتی وجود داشته باشد به این معنا که اعتبار منبعی که گزارش نظرسنجی را منتشر می کند، تایید کند. خیلی مهم است که این منبع اعتبار خود را از یک مرجعی بگیرد. این فرآیند باید تحت نظارت یک مرجع علمی و با استفاده از روش های علمی منطبق با یک رسانه معتبر صورت پذیرد.
افخمی گفت: به عنوان یک دانشگاهی معتقدم که بسیاری از نظرسنجی سایت ها را نمی توان رد یا قبول کرد و مشکوک به نظر می رسد. نبود یک واحد کنترلی و نظارتی در اعلام نتایج نظرسنجی یک معضل اساسی است. نتایج نظرسنجی سایت ها مبنای علمی ندارد و نمی تواند مبنای سیاست گذاری، تصمیم سازی و تصمیم گیری قرار گیرد.
** جمع بندی
تغییر و تحولات در دنیای مجازی با تکیه بر ابزارهای فناورانه یا تکنولوژیک هر روز شتاب بیشتری می گیرد به گونه ای که امروزه حضور کاربران در فضای مجازی و استفاده از امکانات دیجیتالی امری اجتناب ناپذیر شده است.
استفاده از فرصت هایی که فناوری های نوین ارتباطی در اختیار بشر قرن 21 قرار داده، موجب شده است تا مرزهای زمانی، مکانی یا جغرافیایی از میان برداشته شود و فناوری ها بر اساس ویژگی ها و کارکردهایشان، امکان ارتباط دو سویه بین رسانه و مخاطب را فراهم سازند.
تعامل دو جانبه بین رسانه و مخاطب، نظام بخشیدن به افکار عمومی در چارچوب اهداف و برنامه های مسوولان اداره جامعه از طریق رسانه های مجازی به امری ضروری تبدیل شده است. هم چنین مردم و کاربران با توجه به نیازها و سلایق خود و نیز میزان استفاده از فضای مجازی می توانند در پیشبرد اهداف جامعه و حکومت و نیز تاثیرگذاری بر روند تصمیم سازی ها و تصمیم گیری ها، نقش آفرینی کنند.
از ویژگی های این ارتباط دو سویه بین رسانه و مخاطب، حضور فعال کاربران اینترنت در عرصه های مختلف و استفاده از نظرات آن ها است که در فضای کنونی توانسته جای خود را در صفحات اینترنت و یا بخش های خاص شبکه های تلویزیونی باز کند.
نکته ی مهم این است که استفاده از نظرات کاربران و مردم در روند تصمیم سازی ها و تصمیم گیری ها، باید پس از اطلاع دقیق و واقعی از این نظرات صورت گیرد و تحقق این امر تنها به روش نظرسنجی علمی و پژوهشی میسر است نه نظرخواهی ها یا نظرسازی های اینترنتی یا تلویزیونی.
- ۹۹/۰۱/۱۳